Het is 27 april 2000. Ik verblijf samen met mijn vrouw in het Ronald McDonaldhuis in Groningen. Onze zoon Irvan ligt op de kinder-IC van Universitair Medisch Centrum (UMC) Groningen. Het gaat niet goed. ik heb inmiddels een betekenis kunnen geven aan de letters IC. ik weet dat elk moment anders kan zijn. Er is geen garantie dat het goed blijft gaan. De piepgeluidjes zijn als ankers in mijn brein en als ik ze hoor dan ben ik weer in die tijd. In de avond van deze dag overlijdt onze zoon. We nemen het op video op, om later beter te kunnen verwerken, want het gaat allemaal zo snel. Er is familie in de ruimte ernaast, maar ik heb eigenlijk heen oog voor hen.
Een kind hoort niet eerder dood te gaan dan de ouders
Het is onwerkelijk: een kind hoort niet eerder dood te gaan dan de ouders. Dat was mijn overtuiging. De feiten zijn duidelijk, kinderen overlijden soms eerder dan hun ouders. Inmiddels weet ik dat dit best wel vaak gebeurt. Dat is niet wat we willen en waar we op voorbereid zijn. Als het gebeurt, dan wordt je overvallen en kom je in een trein van emoties en ervaringen die waarschijnlijk nieuw voor je zijn. En dan is het aan jou, want het zijn jouw emoties, want het zijn jouw gevoelens die bij die gebeurtenis optreden ook al is die gebeurtenis dezelfde voor jouw partner of jouw andere kinderen.
Je krijgt te maken met rouwverwerking, met de dood van een mens die van jou afhankelijk is. Wat voel je nog meer naast verdriet? Voor mij was dat onmacht dat ik dat kleine ventje niet kon helpen, dat ik machteloos moest toekijken hoe de artsen op de IC aan het onderzoeken waren. Die machteloosheid was voorbij, maar het gevoel bleef.
Mijn partner en ik mochten nadenken over de praktische zaken die bij een overlijden horen. Op het moment dat er een dierbare overlijdt zoals je eigen kind, dan staat de standaard begeleiding voor je klaar om de uitvaart te regelen. Als het om het overlijden van een kind gaat, dan is dat vaak voor beide partijen moeilijk. De dienstverlener weet vaak niet op welke wijze je het best behandeld wilt worden en dat weet je zelf eigenlijk ook niet.
Communicatie rondom de dood
We kozen ervoor om in de ochtend na het overlijden zelf ons kind te vervoeren naar ons huis en onze zoon daar op te baren. Dat mocht inmiddels volgens de wet en we koelden zijn lichaam met de enorme voorraad aan borstvoeding die mijn vrouw had gekolft voor hem, maar die niet meer nodig was. Zo had de borstvoeding tot het eind een goede 'waarde' voor hem, vonden wij.
Onderweg was ik geen nette weggebruiker, vol emoties en ik werd door de politie aan de kant gezet. De agenten in kwestie werden overdonderd dat er een dood kind werd vervoerd naar huis. Onder begeleiding werden waar naar huis gereden. De agenten verklaarden dat een eventuele verkeersboete door hen zou worden opgelost. Later ontvingen we een kaartje van hen.
Thuisgekomen vroegen wij een vriend van ons om de rouwkaart te maken. Deze was een variant op de geboortekaart die hij eerder gemaakt had. Hij was overdonderd. Ik stuurde deze kaart naar mijn collega's op het werk om hen te informeren. Ik had geen idee wat ik teweeg bracht. De crematieplechtigheid was een zaal groot genoeg voor onze kleine familie en wat vrienden. Toen ik om me heen keek, konden de deuren van de zaal niet dicht en mensen stonden langs de muren.. Zo'n beetje alle collega's van mijn afdeling waren gekomen.
We ontvingen vele mooie wensen en die kaartjes werden in een plant gehangen die uit onze tuin kwam. Die plant heeft gebloeid als nooit-tevoren. Een mooi voorbeeld wat gedachten en energie kunnen doen.
Daarna werd het stil. Op zo'n moment van overlijden en begraven of cremeren gebeurt er zoveel dat je het nauwelijks kunt bevatten. Je komt in een roes, maar gaat door. Als alles achter de rug is, komen de gedachten.
We gaan niet "als...dan..." denken
Een van de gedachtes die ik tijdens de hectiek al had afgewogen voor mijzelf was: "als...dan...". Ik had al voor mezelf uitgemaakt dat als ik of mijn partner onszelf zouden afvragen over allerlei situaties voorafgaand aan zijn dood "Wat nu als ..., zou dan ...". Dat zou een oneindige stroom van gedachten opleveren waarvan je niets kunt zeggen en het zou je niet verder helpen. Daar zijn we. ver weg van gebleven. Dat was een van de belangrijkste richtlijnen voor ons om dit gezamenlijk te kunnen verwerken zonder dat wij uit elkaar zouden drijven.
Een ding weet ik zeker: je kunt geen enkel overlijden vergelijken.
“De dood van je kind is het ergste dat je kan overkomen”, dat hoorde ik vroeger vaak om me heen. Ik had geen idee. Ik ben vader vanaf 1997, maar kende deze situatie niet. Inmiddels heb ik 4 kinderen en mijn tweede kind Irvan werd in 2000 geboren en is ook na 4 maanden in 2000 overleden. Ik weet dus eigenlijk al 21 jaar hoe het is om een kind te verliezen dat 4 maanden oud is geworden.
Ik zeg met opzet: “Ik weet hoe het is om een kind van 4 maanden oud te verliezen.” Ik heb me in die periode na het overlijden een voorstelling gemaakt dat het in ieder geval anders zou zijn als ik mijn eerste kind zou verliezen, omdat ik haar al langer kende op dat moment dan Irvan. Nu zijn al mijn kinderen 18+. Ik dacht dat ik meer gevoel van verlies of rouw zou ervaren als ik een kind verlies waar ik meer herinneringen of emotionele gebeurtenissen heb meegemaakt. Nu ik dit schrijf met al mijn kennis van het brein en hoe ons brein met emoties en gebeurtenissen omgaat, weet ik zelfs dit niet zeker meer. Deze gedachte heeft me toen in ieder geval erg geholpen.
Rouwen met je partner
Er is best veel bekend omtrent rouwverwerking. Rouwverwerking doe je niet alleen met mensen die dood gaan, maar in veel meer situaties. Het is een persoonlijk proces. Een proces waarin emoties beleefd worden of weggestopt, waarbij je gedachtes hebt die je steunen, maar ook verdriet doen. Een proces dat je alleen doet en tegelijkertijd samen met je partner, andere kinderen en familie en vrienden.
Vanuit mijn opleidingen weet ik dat koppels waarvan een kind overlijdt, een grotere kans hebben om uit elkaar te gaan. Uit elkaar gaan kan een gevolg zijn van uit elkaar groeien, van elkaar verwijden. Dat groeien of verwijden is precies wat er kan gebeuren tijdens de rouwverwerking. Het is een persoonlijk proces en hoe zorg je ervoor dat jij en jouw partner ongeveer gelijk op gaan in dat proces? Je bent niet dezelfde persoon, je maakt misschien wel dezelfde gebeurtenis mee, maar je voelt niet hetzelfde, jullie emoties zijn niet hetzelfde.
Tip 1: blijf met elkaar in gesprek en luister naar elkaar. Geef elkaar de ruimte om je emoties die je voelt te onderzoeken en te delen. Spreek je gedachten uit. Deel de herinneringen die je hebt en in het bijzonder die mooie herinneringen van jullie kind.
Tip 2: praat veel met je vrienden en familie over wat er gebeurd is, wat je voelt, de zin van het leven, etc. Doorleef, voel, ervaar en stop het niet weg. De ergste lading gaat er op deze manier vanaf. Niet alleen jij schiet er veel mee op, ook de ander. Deze weet nu hoe het met jou gaat en hoe er met jou gecommuniceerd kan worden.
Opvoedvisie
Besef dat jullie beiden een eigen jeugd hebben gehad waarin op een eigen manier is omgegaan met de dood. Wat hebben jullie geleerd? Wat werd er in jullie families gedaan? En hoe maken jullie daar jullie eigen mix van? Want sinds jullie samen zijn en ouders zijn geworden, zijn jullie familiesystemen. gemengd. Jullie dienen te bepalen wat je wilt voortzetten van wat je in je ouderlijk familiesysteem hebt geleerd en wat je anders wilt doen. Dit brengt mij weer op het onderwerp opvoedvisie: wat is jullie visie op het opvoeden en grootbrengen van kinderen? Waar heb je over nagedacht? Hoe wil je met bepaalde situaties om kunnen gaan? Waaraan heb je bij jezelf te werken? Welke vaardigheden heb je nog nodig?
Wij zeggen dat een dood persoon nooit meer terug komt.
Er zijn verschillende manieren waarop je een kind kennis kan laten maken met de dood. Wat is de dood? Sommige mensen zeggen dat een dood persoon 'slaapt'. Wij hebben nooit de associatie dood-slapen willen maken. Als je gaat slapen ben je niet dood. Als je dood bent, dan slaap je niet, want je wordt niet meer wakker en dat doe je wel als je slaapt.
Wij hebben wel gezegd dat een dood persoon weg gaat en nooit meer terug komt. Dat is waar, maar blijkt moeilijk te bevatten voor jonge kinderen. Wij hebben onze zoon uitgezwaaid samen met zijn oudere zus van 3 jaar. De mand waarin hij lag verdween naar achteren en daarna sloot het luik. Irvan was weg. Irvan was inderdaad niet meer in het gezin en we konden wel over hem praten met zijn zus. Toch kwam pas ca. 3 jaar later het inzicht toen de film van Tarzan werd bekeken: toen besefte ze wat dood-zijn is: de ouders van Tarzan waren er niet meer. Toen kwam het echte verdriet naar buiten.
Jij dankt je leven aan het overleden kind
Wij wilden 3 kinderen. Wij hebben nu 3 levende kinderen. Onze jongste zoon vroeg eens: "Als Irvan niet was dood gegaan, was ik er dan niet geweest?" Een goede vraag en wat antwoord je daarop? Ja wij wilden 3 kinderen. We weten niet hoe ons leven eruit had gezien als Irvan niet was dood gegaan. De wens voor 3 kinderen was er, dat weten we zeker. Dus misschien was de jongste zoon, ons vierde kind niet er niet geweest. Maar hij is er wel en hij is gewenst en geliefd. Sterker nog, hij dankt zijn leven aan het feit dat zijn oudste broer dood is. Dat is niet erg. Dat is dankbaar. Wij zijn blij met Irvan en met al onze kinderen.
Een verhaal dat ik tijdens mijn opleiding hoorde over een stel dat twee kinderen had en daar gelukkig mee was, Ze wilden twee kinderen. Op een noodlottige dag viel een kind in het water en het andere kind probeerde het eerste kind te redden. Beide kinderen verdronken. Triest, maar de mooie kant is dat het stel daarna opnieuw twee kinderen kregen en beide kinderen danken hun leven aan de dood van hun oudere broers of zussen.
De dood hoort bij het leven
Met dit artikel heb ik een doorkijk gegeven naar een aantal aspecten die in mijn leven zijn voorgekomen rondom de dood van mijn kind. Ik heb inmiddels vele overlijdens van nabij meegemaakt en ben ook wees. Elk overlijden is voor mij uniek ook al komen er gelijksoortige verdrietige, onmachtige, boosheid en liefdevolle gevoelens naar boven. De dood hoort bij het leven. Iedereen krijgt ermee te maken. Het is geen taboe. Geef het een plaats in je gezin en vooral: geef het een plaats in je opvoedvisie. Laat aan je kinderen zien wat het moet jou doet en geef hen de voorbeelden en tools zodat zij er ook goed mee om kunnen gaan.
